Brzmieniowa organizacja wypowiedzi

[Jan Stanisław Kiczor]

Teoria - Językowa organizacja utworu literackiego

Język, którym operuje literatura piękna nazywany jest językiem poetyckim - niezależnie od tego, czy pojawia się w tekstach wierszowanych, czy w prozaicznych i niezależnie od tego, w jakiej formie rodzajowej i gatunkowej występuje.

Język poetycki wyróżnia się spośród innych odmian języka szczególną wyrazistością funkcji estetycznej. Nie ogranicza się do przekazywania informacji o świecie zewnętrznym, wyrażania osobowości mówiącego, przekonywania o czymś odbiorców, lecz przede wszystkim zmierza do autoprezentacji, a zatem skierowuje uwagę odbiorcy na sam sposób wypowiedzi.

Nie należy go mylić z językiem literackim czyli z językiem używanym przez wykształconą część społeczeństwa, obowiązujący w nauczaniu, publicznych kontaktach i środkach masowego przekazu.
Język literacki stanowi co prawda dla języka poetyckiego najważniejszy układ odniesienia, ale czerpie z całego dorobku języka narodowego, z wszystkich jego odmian i warstw, istniejących zarówno aktualnie (gwar, żargonów, języków środowiskowych i rozmaitych stylów funkcjonalnych, np. urzędowego, gazetowego, naukowego, itp.), jak i nie będących już w obiegu, a więc z różnego pochodzenia archaizmów. Może ponadto, choć w ograniczonym zakresie, wykorzystywać elementy obcojęzyczne: orientalizmy, latynizmy, makaronizmy, germanizmy, rusycyzmy, itp. oraz tworzyć w granicach możliwości danego języka - wyrażenia i formy nowe - neologizmy.
W obrębie utworu szczególnej organizacji poetyckiej podlegać mogą wszelkie elementy językowe o różnym charakterze i stopniu złożoności. Analizując styl utworu literackiego wyróżniamy zatem:

Stylistyczne składniki języka:
fonetyczne środki stylistyczne
słowotwórcze środku stylistyczne
fleksyjne środki stylistyczne
składniowe środki stylistyczne
słownikowe środki stylistyczne

Sposoby organizacji elementów brzmieniowych (fonetyczne środki stylistyczne)
Intonacja
to sposób wymowy dźwięków, ton muzyczny mowy, polega na zmianie wysokości tonu głosu.

Rozróżniamy intonację:
- wyrazową - akcent wyrazowy zmiany wysokości tonu w obrębie sylaby, np. początek sylaby może być wymawiany wyżej (intonacja opadająca) albo jej koniec (intonacja rosnąca). Współczesny język polski nie zna intonacji wyrazowej, ale cechowała ona język prasłowiański
- zdaniową - zmiana wysokości tonu w obrębie wypowiedzenia, z czym łączy się postawa mówiącego względem wypowiadanej treści:
? obiektywna - intonacja rosnąco-opadająca, np. Idę do kina
? subiektywna
? pytajna - intonacja rosnąca, np. Idziesz do kina?
? wykrzyknikowa - intonacja opadająca, np. Idź do kina!

Intonacja bywa często wykorzystywana dla celów stylistycznych, np. do spotęgowania hiperbolicznego porównania (?O sobie? J. A. Morsztyn)


skróty z www.gacek.prv.pl