Eufemizm

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Eufemizm (z gr. ?????????? - euph?mismós, od eu dobrze i phemi mówić)

? wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane. Eufemizm powinien posiadać przynajmniej jedną cechę wspólną ze słowem, które zamienia. Powinien także wywoływać pozytywne lub neutralne skojarzenia, co jest niejednokrotnie jedynym kryterium odróżniającym go od dysfemizmu i wulgaryzmu.


Eufemizm bywa też stosowany jako figura retoryczna czy stylistyczna, dla ubarwienia wypowiedzi czy też jako żart językowy.

Przykłady eufemizmów:

* odszedł, zasnął w Panu - zamiast - umarł;
* jesień życia, trzeci wiek - zamiast - starość
* puszysty - zamiast - gruby
* kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu - zamiast - prostytutka
* mija się z prawdą - zamiast - kłamie, łże
* ma lepkie ręce - zamiast - kradnie
* urodzony w niedzielę - zamiast - leniwy
* tam gdzie król piechotą chadza lub ustronne miejsce - zamiast - ubikacja
* te dni, kobieca przypadłość - zamiast - miesiączka
* strefa bikini - zamiast - łono czy podbrzusze
* pojechać do Rygi - zamiast - zwymiotować
* do diaska - zamiast - do diabła
* mieć żółte papiery - zamiast - być chorym psychicznie

Nie należy mylić eufemizmu z synonimem.

* tylna część ciała, miejsce gdzie plecy tracą swą szlachetną nazwę, cztery litery, pewna część ciała - to eufemizmy
* zadek, tyłek, pośladek, pupa, sempiterna - to synonimy
* widzący inaczej - to eufemizm
* niewidomy, ślepy, ociemniały - to synonimy

Eufemizmy przyczyniają się do ewoluowania języka.

Trzeba odróżnić eufemizm od często stosowanej w języku propagandy (także reklamy) manipulacji językowej i tzw. "łasiczej mowy". W czasach realnego socjalizmu w Polsce władze mówiły o regulacji cen, kiedy w istocie chodziło o podniesienie cen. Obecnie dużo mówi się o zrównaniu wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn - stawiając sprawę całkiem jasno należałoby mówić o podniesieniu wieku emerytalnego kobiet, gdyż nie planuje się podniesienia wieku emerytalnego kobiet i jednoczesnego obniżenia wieku emerytalnego mężczyzn tak, aby się spotkały na średnim poziomie.

Tworzenie eufemizmów

* pojęcie abstrakcyjne lub dwuznaczne (np. deiksa wyrażona słowem to, która w zależności od kontekstu może oznaczać różne rzeczy lub sytuacje, które znajdują się w sferze tabu językowego, np. ciążę, stosunek seksualny, smierć)
* zmiany fonetyczne (np. kurka, Holender, itp. Istotne jest, by zmiany fonetyczne były na tyle subtelne, by odbiorca komunikatu był w stanie rozpoznać zamieniane wyrażenie)
* metafory
* peryfrazy
* litoty (polegające na użyciu zaprzeczenia antonimu słowa, np. niechudy, nieurodziwy zamiast gruby i brzydki, itp.)



Źródła

* Słownik języka polskiego PWN
* Słownik eufemizmów polskich PWN


wg: Wikipedii
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/