Trzynastozgłoskowiec

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Trzynastozgłoskowiec

- to niezwykle rozpowszechniony w polskiej poezji wzorzec wersu, liczący, jak sama nazwa wskazuje, trzynaście zgłosek czyli sylab.

Ale sama liczba zgłosek to nie wszystko. Żeby trzynastozgłoskowiec zasługiwał na swoją nazwę, konieczne są inne też cechy, z których najważniejsza jest średniówka po siódmej zgłosce (na zasadach wyjątku: po ósmej).

Trzynastozgłoskowiec przynależy do systemu sylabicznego. W wersyfikacji polskiej typowy schemat trzynastozgłoskowca to 7ż+6ż, gdzie ż oznacza średniówkę i klauzulę tzw. żeńską z akcentem paroksytonicznym, czyli na przedostatniej sylabie.

Można próbować realizować trzynastozgłoskowiec w obrębie systemu sylabotonicznego. Jednak jest to już ćwiczenie z zakresu nieco dekadenckich.


W literaturze polskiej trzynastozgłoskowiec zdobył popularność wraz z upowszechnieniem się systemu sylabicznego, którego wybitnym propagatorem był Jan Kochanowski.
Trzynastozgłoskowiec bywał z powodzeniem używany właściwie w dowolnej wersyfikacji - od sonetów i oktostychów przez przeróżne formy stroficzne i wiersz stychiczny aż do poematów.
Szczególnie często wykorzystywany był w wierszowanych utworach epickich (np. Wojna chocimska Potockiego, Pan Tadeusz Mickiewicza czy Barbara Radziwiłłówna Felińskiego), choć nie był jedyną formą wersu stosowaną w takich utworach (np. Beniowski Słowackiego napisany jest jedenastozgłoskowcem).

Najwcześniejszym znanym nam trzynastozgłoskowcem napisanym po polsku jest przekład łacińskiego Horae canonicae Salvatoris. Oto początkowy fragment tego wiersza:

Jezus Chrystus, Bóg Człowiek, mądrość Oćca swego,
Po czwartkowej wieczerzy czasu jutrzennego,
Gdy się modlił w ogrodzie Oćcu Bogu swemu,
Zdradzon, jęt i wydan jest ludu żydowskiemu.

anonimowy wiersz Godzinek o incipicie Jezus Chrystus, Bóg Człowiek, mądrość Oćca swego,

Utwór powyższy powstał w okolicach początku XV wieku lub nawet końca XIV w., a do naszych czasów dotarł za pomocą odpisu z 1420 roku. Zatem w czasach Kochanowskiego forma ta była już formą od kilku pokoleń w języku poezji kunsztownej obecną.








wg: Poewiki
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/