Akcent wyrazowy

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Akcent (od łac. accentus, zaśpiew), właśc. akcent wyrazowy
? wyróżnienie za pomocą środków fonetycznych niektórych sylab w obrębie wyrazu.


Typy akcentu ze względu na użyte środki fonetyczne:

* akcent dynamiczny (ekspiracyjny, ekspiratoryjny, ekspiratoryczny) ? akcentowana sylaba wymawiana jest z większą siłą, intensywnością;
* akcent toniczny (melodyczny, prozodyczny) ? akcentowana sylaba wymawiana jest specjalnym (np. wyższym) tonem (na przykład w języku szwedzkim czy japońskim);
* akcent iloczasowy ? akcentowana sylaba jest wymawiana dłużej.

Kategorie te nie są rozłączne, sylaba akcentowana może być bowiem wyróżniana za pomocą więcej niż jednego środka fonetycznego.

Akcent wyrazowy może być:

* stały pod względem fonetycznym ? pada wówczas na jedną określoną sylabę we wszystkich wyrazach i formach wyrazu:
o oksytoniczny ? na ostatnią sylabę (np. w języku francuskim i perskim),
o paroksytoniczny ? na przedostatnią sylabę (np. w języku polskim, włoskim czy nahuatl),
o proparoksytoniczny ? na sylabę trzecią od końca (rzadko, np. w języku macedońskim),
o inicjalny ? na pierwszą sylabę wyrazu (np. w czeskim czy fińskim, także w gwarze podhalańskiej)

* albo swobodny ? w różnych wyrazach i ich formach pada na sylaby o różnej pozycji w obrębie wyrazu (np. w języku rosyjskim).
* stały pod względem morfologicznym ? pada we wszystkich formach fleksyjnych danego wyrazu na jedną i tę samą sylabę tego samego morfemu;
* albo ruchomy ? w różnych formach danego wyrazu może padać na różne sylaby.

Obok akcentu wyrazowego wyróżniamy również tzw. akcent logiczny (zdaniowy) ? wymawianie z naciskiem w zdaniu tych wyrazów, które są uważane przez mówiącego za bardziej istotne dla przekazywanej treści. Te ważniejsze części są wysuwane na początek wypowiedzenia lub na jego koniec.


Akcent wyrazowy w języku polskim jest:

* stały pod względem fonetycznym,
* ruchomy pod względem morfologicznym,

przykład ruchomego akcentu: nowy, nowego,

* w zasadzie paroksytoniczny,
* proparoksytoniczny w wyrazach obcego (zwłaszcza greckiego i łacińskiego) pochodzenia oraz niektórych rodzimych

obce: fizyka, uniwersytet,
rodzime: rzeczpospolita (ale też: rzeczpospolita), okolica (ale też: okolica), w ogóle (ale też: w ole).

Oprócz wyrazów samodzielnych akcentowo (wyrazów ortotonicznych) istnieją w języku polskim także wyrazy atoniczne, pozbawione akcentu, zwane klitykami.

W niektórych językach akcent wyrazowy jest cechą fonologiczną relewantną, np.: hiszp. te gusto ("podobam ci się") i te gustó ("spodobał ci się"). W innych językach, np. w kałmuckim i koreańskim akcent nie występuje w ogóle. Brzmienie tych języków bywa opisywane jako słowa wystrzeliwane z karabinu.

wg: Wikipedii
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/