Epitet

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Epitet

? wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający przedmiot: "brzydkie kaczątko", "słodki cukierek" ,"zły bandyta", "wrota piekieł", "tętniące myśli". Jest figurą stylistyczną stosowaną w retoryce i poezji.

Epitet ma wpływ na znaczenie wyrazu, do którego się odnosi. Jednak, w przeciwieństwie do określenia logicznego, nie zawsze poszerza je bądź zacieśnia, natomiast uwydatnia jakąś cechę przedmiotu, nadaje inny nieco odcień emocjonalny, określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu lub zjawiska lub tylko służy ku ozdobie.

Potocznie epitet oznacza obrazę osoby za pomocą przezwisk (głównie wulgaryzmów).

Epitet stały

Swoistym zjawiskiem jest epitet stały, tzn. określenie zawsze odnoszone do tego samego zjawiska. Ten rodzaj epitetu występował przede wszystkim w poezji antycznej i epopejach (np. "szybkonogi Achilles"). Epitety stałe są charakterystyczne dla stylu homeryckiego, ze względu na ich obecność w eposach Homera. Epitety stałe to powtarzające się określenia, które uwypuklają główną cechę bohatera lub zjawiska. Często mają postać epitetu złożonego. Warto zwrócić uwagę na to, że dla jednego bohatera lub cechy można przyporządkować więcej niż jeden stały epitet, np. "boski Achilles", ale też "boski Hektor" i "szybkonogi Achilles". Geneza epitetów stałych wiąże się prawdopodobnie z kulturą słowa mówionego - eposy były przekazywane przez wędrownych śpiewaków (aojdów), a powtarzalność i charakterystyczność epitetów stałych ułatwiała zapamiętanie określenia.

Epitet złożony

Epitet złożony to taki wyraz określający, który powstał przez złożenie co najmniej dwóch wyrazów. Zazwyczaj jeden z tych wyrazów pochodzi od przymiotnika, a drugi od rzeczownika, często jest neologizmem. Przykładem może być "różanopalca Jutrzenka", "miodousty pochlebca". W poezji ten rodzaj epitetu szczególnie chętnie stosowany był w epoce Odrodzenia i Oświecenia.

Epitet metaforyczny


Metafora zastosowana w epitecie może pełnić specyficzną rolę. Użyty w tej funkcji wyraz określający traci swe podstawowe znaczenie, przybiera zaś inne. Na przykład

Rwany trybami maszyn, żarty piecami hut
w żarzącej paszczy fabryk sprasowany zator
lud.

Julian Przyboś, Dynamo


Epitet podmiotowy i przedmiotowy

Epitet podmiotowy (uczuciowy) jest to określenie, które wyraża emocjonalny stosunek autora do przedmiotu, np. złowróżbny znak, zniewalająca uroda. Natomiast epitet przedmiotowy podkreśla pewną cechę przedmiotu ale bez nadawania mu wartości uczuciowej, np. "szybująca jaskółka", "strome skały".

Epitet dynamiczny i statyczny

Dynamiczny epitet, ma najczęściej postać imiesłowu czynnego, ponieważ, w przeciwieństwie do statycznego, charakteryzuje on ruch przedmiotu, np. "uciekający kot", "spadająca gwiazda".

Epitet barokowy

W epoce baroku poeci tworzyli bardzo rozbudowane epitety. Nie używali oni prostych określeń, lecz wyszukanych konstrukcji, składających się z wielu wyrazów

Twarde z wielkim żelazo topione kopotem,
Twardy dyjament żadnym nie pożyty młotem,
Twardy dąb wiekiem starym skamieniały,
Twarde skały, na morskie nie dbające wały:
Twardsza-ś ty, panno, której łzy me nie złamały,
Nad żelazo, dyjament, twardy dąb i skały.

Jan Andrzej Morsztyn, Do Panny


Epitet tautologiczny

Jest to epitet będący powtórzeniem, określeniem wyrażające oczywistą właściwość danego przedmiotu i w związku z tym nie wzbogacającym w żaden sposób wiedzy o nim. Epitet taki może stanowić tylko stylistyczny ozdobnik, np. "zimny lód", "kruche szkło", "słodki cukier".


Epitet zdobiący

Epitet ten, zwany również epitetem dekoratywnym (epitetum ornans) jest to określenie banalne i narzucające się przez swoją powszechność a przez to pozbawione większej ekspresji, przydające tylko taniej ozdobności stylowi. Przykłady: "zimna mogiła", "srebrne gwiazdy", "koralowe usta".

Epitet superlatywny

Jest to określenie, które przypisuje danemu przedmiotowi pewną cechę w najwyższym stopniu, np. "najpiękniejsza w świecie", "najjaśniejsza gwiazda".

Epitet parzysty i potrójny

Epitet parzysty to przyporządkowanie jednemu przedmiotowi dwóch (w potrójnym trzech) określeń. W poezji epitet ten powtarzany kilkakrotnie nadaje wierszowi specyficzny rytm (paralelizm).

Przykład epitetu parzystego

Polały się łzy me czyste, rzęsiste
Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,
Na moją młodość górną i durną,
Na mój wiek męski, wiek klęski;
Polały się łzy me czyste, rzęsiste...

Adam Mickiewicz, Polały się...


Epitet sprzeczny - oksymoron



Bibliografia:

Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970r.
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/