Iloczas

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Iloczas

- to opozycja fonologiczna samogłosek długich i krótkich. Z iloczasem mamy do czynienia wówczas, gdy w jakimś języku dwa wyrazy lub dwie formy różnią się między sobą tylko długością samogłoski i ta różnica długości decyduje o różnicy znaczenia.

W języku polskim iloczas zanikł w początkach XVI w. Dawne samogłoski długie uległy pochyleniu, co zaznaczano w piśmie zwykle za pomocą kreseczki (wiém, ów).

W międzynarodowym alfabecie fonetycznym samogłoski długie są oznaczane specjalnym znakiem umieszczonym po samogłosce, np. [e?], [y?].


W łacinie[edytuj]
Iloczas samogłosek

W łacinie obowiązuje iloczas, po łacinie quantitas.

Samogłoski łacińskie różnią się, podobnie jak w języku polskim, barwą oraz, odmiennie niż w języku polskim, długością. Istnieje pięć samogłosek długich, pięć samogłosek krótkich oraz sześć dwugłosek, stanowiących dla metryki samogłoski długie.

Alfabet łaciński pozwala jedynie na odróżnienie samogłosek pod względem barwy, ale nie długości. Z tego względu do celów naukowych i dydaktycznych stosuje się następujący zapis:

* Samogłoskę długą oznacza się poziomą kreską nad literą (makronem), np. "?" to "a długie";
* Samogłoskę krótką oznacza się przez umieszczenie nad literą łuczku o wygiętych w górę końcach (brevis), np. "ă" oznacza "a krótkie";

Podział samogłosek:

* Samogłoski długie (łac. vocales productae): ?, ?, ?, ?, ?
* Samogłoski krótkie (łac. vocales correptae): ă, ?, ?, ?, ?

Długości samogłosek mają wartość dystynktywną dla znaczenia wyrazów. Np.:

Wyraz Znaczenie

cec?di......... uciąłem
cec?di......... padłem
inven?mus.. znajdujemy
inven?mus.. znaleźliśmy
l?vis.......... gładki
l?vis.......... lekki
m?lum....... jabłko
mălum....... zło

Trzeba zaznaczyć, że dla epoki klasycznej np. ? różni się od ă tylko długością, ma natomiast taką samą barwę. Tak samo jest w wypadku innych par samogłosek długa/krótka. Tak zwane pochylenie samogłosek długich charakterystyczne jest dla schyłkowej starożytności oraz średniowiecza i wiąże się ze zjawiskiem zaniku iloczasu.

Iloczas sylab

W zależności od iloczasu tworzącej sylabę samogłoski oraz paru innych warunków odróżniamy w łacinie sylaby długie (łac. syllabae longae) oraz sylaby krótkie (łac. syllabae breves). Iloczas sylab - a nie samogłosek - jest podstawą istnienia łacińskiej metryki iloczasowej.

Rozróżnia się następujące rodzaje sylab:

* sylaba długa z natury (łac. syllaba natura longa albo syllaba naturaliter longa): jest to sylaba zawierająca samogłoskę długą lub dyftong.
* sylaba długa z pozycji (łac. syllaba positione longa): jest to sylaba zawierająca samogłoskę krótką, po której następuje tzw. pozycja, czyli grupa spółgłoskowa.
* sylaba krótka (łac. syllaba brevis): jest to każda inna sylaba.

Za grupę spółgłoskową uważa się także zbitki oznaczone pojedynczymi literami X /KS/ oraz Z /DZ/, natomiast nie są nimi dwuznaki opisujące spółgłoski przydechowe CH, PH, TH oraz wargowo-miękkopodniebienną QU.

Dla iloczasu grupą spółgłoskową nie jest też w zasadzie połączenie tzw. muta cum liquida, czyli połączenie spółgłoski zwartej (łac. muta, czyli b, p, d, t, g, c, f) z następującą płynną (łac. liquida, czyli l, r). Następująca przed grupą muta cum liquida sylaba krótka może być uznana za długą, ale nie musi.

Np.

* nom. păter, gen. pătris albo p?tris (tr to muta cum liquida)
* nom. ăger, gen. ăgri albo ?gri (gr to muta cum liquida)

Podobnie do spółgłosek płynnych mogą w takich kombinacjach działać też spółgłoski nosowe, czyli m i n. Połączenie zwartej bezdźwięcznej (p, t, c) z nosową działa tak samo, jak normalne połączenie muta cum liquida, czyli powoduje wzdłużenie sylaby lub nie. Natomiast połączenie zwartej dźwięcznej (b, d, g) z nosową zawsze powoduje wzdłużenie. Ta zasada nie jest dla łaciny naturalna, została przeniesiona z greki i obowiązuje we - wzrorowanej na greckiej - łacińskiej metryce iloczasowej. Poza tym połączenie zwartej z nosową jest w łacinie (w przeciwieństwie do greki) bardzo rzadko spotykane, jedyną częściej występująca grupą tego typu jest gn.

Trzeba podkreślić, że zamknięcie sylaby grupą spółgłoskową NIE powoduje fonetycznego wzdłużenia tworzącej tę sylabę samogłoski (jakkolwiek może powstać takie wrażenie z powodu stosowania podobnych oznaczeń dla sylab długich i samogłosek długich).




wg: Wikipedii
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/