Rytm

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Rytm wiersza

- zależy od liczby sylab powtarzającej się w poszczególnych wersach i od sposobu rozłożenia w nich akcentów wyrazowych.

Wiersze zbudowane z wersów o stale powtarzającej się liczbie sylab nazywamy wierszami sylabicznymi. W zależności od tego, ile sylab, czyli zgłosek, zawiera każdy wers, określamy się je mianem ośmiozgłoskowców, jedenastozgłoskowców, trzynastozgłoskowców.
W wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe występuje zjawisko regularnie się powtarzającego przedziału międzywyrazowego, przypadającego mniej więcej w połowie wersu.
Tak na przykład w wersach trzynastozgłoskowych, którymi napisany został ?Pan Tadeusz?- ten przedział międzywyrazowy, zwany średniówką, przypada zwykle po siódmej sylabie, tworząc schemat rytmiczny 7 + 6 sylab:

?Śród cichej wsi litewskiej, (+) kiedy reszta świata (7+6) 13-zgłoskowiec
We łzach i krwi tonęła, (+) gdy ów mąż, bóg wojny,
Otoczon chmurą pułków, (+) tysiącem dział zbrojny,
Wprzągłszy w swój rydwan orły (+) złote obok srebrnych,
Od puszcz libijskich latał (+) do Alpów podniebnych...?


Przed średniówką i przed końcem wersu akcent stale pada na przedostatnią sylabę.
Jeśli poza jednakową liczbą sylab w wersie występuje również
stałe rozłożenie akcentów, mamy do czynienia z tak zwanym wierszem sylabotonicznym.
Układy następujących po sobie rytmicznie sylab akcentowanych i nie akcentowanych tworzą tak zwane stopy. Stopy te są przeniesieniem na grunt nowożytnych języków europejskich tradycji klasycznego wiersza greckiego i łacińskiego, w których zrytmizowanie wersów opierało się na różnicach iloczasowych, to znaczy na następstwie sylab zawierających samogłoski długie i krótkie.
Natomiast sylabotonizm wykorzystuje wyrazowy akcent dynamiczny, tzn. polegający na zmianie siły wydechu.
Najczęściej występujące w wierszu polskim stopy to: trochej, amfibrach. Rzadziej: jamb, anapest, daktyl. W utworach poetyckich najwybitniejszych poetów starożytności występował wiersz sześciostopowy, zwany heksametrem, na który składało się pięć stóp daktylicznych i stopa szósta trocheiczna:

? u u I ? u u I ? u u II ? u u I?u u I ? u

kreska symbolizuje tu samogłoskę długą, łuczek zaś u - samogłoskę krótką. Polscy poeci naśladowali heksametr antyczny, zastępując sylaby długie - akcentowanymi, krótkie - nie akcentowanymi. Tak np. uczynił Adam Mickiewicz w ?Powieści Wajdeloty? w ?Konradzie Wallenrodzie?.

Wiersz, w którym nie obowiązują ani stała liczba sylab, ani równomiernie rozłożone stopy, lecz czynnikiem fonetycznym, organizującym jego formę, jest jednakowa liczba zestrojów akcentowych, nazywamy wierszem tonicznym.

Przykładem wiersza tonicznego może być Jana Kasprowicza ?Ballada o słoneczniku?:

Stary, I oślepły / słonecznik (8 sylab)
Sam jeden / mi jeszcze I pozostał (9)
Z wszystkich mych / kwiatów- / przyjaciół (8)
W tym / zachwaszczonym / ogródku; (8)
Słyszałem ci / nieraz / w nocy, (8)
Jak wiatr / bez miary / go chłostał, (8)
Nie mogłem / mu żadnej / dać ulgi, (8)
Chyba I pociechę / smutku ? (7)
Lepiej / się puścić / w tan... (6)

Od XX wieku coraz częściej upowszechnia się tak zwany wiersz wolny, w którym nie obowiązuje ani rym, ani żadne rygory rytmiczne. Rozczłonkowanie na wersy ma charakter raczej graficzny niż fonetyczny.

Przykładem takiego wiersza może być ?Ballada o zejściu do sklepu? Mirona Białoszewskiego:

Najpierw zeszedłem na ulicę
schodami,
ach, wyobraźcie sobie,
schodami.
Potem znajomi nieznajomych
mnie mijali, a ja ich.
Żałujcie,
żeście nie widzieli,
jak ludzie chodzą,
żałujcie!







Źródło: http://pl.shvoong.com/humanities/lingui ... z1UdaDv0Zb
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/