Wiersz

Słowo o literaturze

 Moderator: Tomasz Kowalczyk

ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
Jan Stanisław Kiczor
Administrator
Posty: 15130
Rejestracja: wt 27 sty, 2009
Lokalizacja: Warszawa
Kontakt:

Post autor: Jan Stanisław Kiczor »

Wiersz (także: mowa wiązana, oratio vincta)

? sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy;
utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers (linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.

Budowa wiersza

Na budowę wiersza składają się:

* liczba strof
* liczba wersów w strofie
* liczba sylab (zgłosek) w każdym wersie
* rymy (z uwzględnieniem wszystkich cech)

Rodzaje wierszy

Wiersze (ogólnie) dzieli się na dwa podtypy:

* wiersz systemowy ? występują w nim przynajmniej dwie cechy stałe (tzw. "constansy") np. stały układ stóp metrycznych w strofach (ew. strofoidach) i regularne rymy żeńskie. Przykładem wiersza systemowego może być Arcymistrz A. Mickiewicza
* wiersz nie-systemowy ? występuje w nim jedna cecha stała (tzw. "constansa") lub mniej. Przykładem takiego utworu może być wiersz Drzewa W. Bonowicza

Ze względu na strofikę wyróżniamy wiersz:

* stroficzny ? zbudowany z wyraźnie zaznaczonych strof, np. epigramat, fraszka

* stychiczny (ciągły) ? zbudowany z wersów ciągłych, bez podziału na strofy, np. Pan Tadeusz

* biały ? bez rymów w klauzulach

* sylabiczny
o jednakowa liczba sylab w każdym wersie
o stały akcent (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers
o średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe
o regularne rymy żeńskie

* sylabotoniczny
o bardziej zrytmizowany niż wiersz sylabiczny
o jednakowa liczba sylab w wersie
o jednakowa liczba sylab akcentowanych w wersie i ich stałe miejsca

* toniczny ? Występuje w nim jednakowa liczba akcentów w każdym wersie, równocześnie ich rozkład nie jest stały. Na przykład w "Księdze ubogich" J. Kasprowicza, w strofie: "Umiłowanie ty moje! (dwa zestroje akcentowe)/ Kształty nieomal dziecięce! (trzy zestroje akcentowe)/ Skroń dotąd nie pomarszczona (trzy zestroje akcentowe)/ Białe, wąziutkie ręce" (trzy zestroje akcentowe).
Dzięki regularnemu układowi zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach wybija się rytm, tempo muzyczne strofy. Poeci, którzy stosowali wiersz toniczny, to m.in. W. Broniewski, J. Tuwim, K. Iłłakowiczówna, T. Gajcy.

* wolny (intonacyjny, zdaniowy);
o rym tworzą powtarzające się wersy
o długość wersów nie jest jednakowa
o intonacja wierszowa zamiast składniowej (stąd często stosowana przerzutnia)
o fazy intonacyjne pokrywają się ze składniowymi
o często rezygnacja z podziału na strofy (wiersze wolne często są wierszami stychicznymi)
o nie jest też wymogiem stosowanie rymów (stąd też są to najczęściej wiersze bezrymowe)
o poezja współczesna wykorzystuje najczęściej wiersz wolny

* nieregularny ? utwór rytmicznie rozmaity; najważniejszą cechą kompozycji jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia odbiorcy

* graficzny ? słowa bądź wersy tworzą ilustrację związaną z ruchem w sztuce "arte prowera"; wiersz tworzy: krzyż , słowo, ilustrację, myśl

* poezja konkretna ? Apollinaire (francuski poeta) nazwał swoje wiersze poezją konkretną; wersy tworzą ilustrację np. wieży Eiffla

* carmina figurata ? powstał na kanwie zabawy literackiej, rodzaj artystycznej rozrywki, w dobie staropolskiej tuż po zakończeniu antyku; wersy układały się na kształt przedmiotu, zjawiska o którym mówił utwór

* gobelinowy ? związany z literaturą XX wieku, obrazek kolażowy; Stanisław Czycz wprowadzał znaki graficzne: nuty, pięciolinie, słowo; nie trzeba ich czytać chronologicznie








wg: Wikipedia
Imperare sibi maximum imperium est

„Dobry wiersz zdarza się rzadziej / niż zdechły borsuk na drodze (…)” /Nils Hav/